آب ژاول چیست و از کاربردهای آن چه می دانید؟

آب ژاول (هیپوکلریت سدیم – NaClO) یک ترکیب شیمیایی متشکل از سدیم (Na)، اکسیژن (O) و کلر (Cl) است که برای قرن‌ها برای سفید کردن و ضدعفونی کردن استفاده می‌شده است. امروزه آب ژاول (که معمولاً سفید کننده کورین یا به سادگی سفید کننده نامیده می شود) با کلرزنی خاکستر سودا تولید می شود و در بسیاری از محصولات خانگی از جمله سفید کننده های لباسشویی، پاک کننده های سطوح سخت، پاک کننده های کپک و پاک کننده های فاضلاب استفاده می شود.

ویژگی های آب ژاول

آب ژاول نمکی است که از یک یون هیپوکلریت با بار منفی (ClO-) و یک یون سدیم با بار مثبت (Na+) تشکیل می شود. هیپوکلریت سدیم خالص بسیار واکنش پذیر و ناپایدار است. بنابراین، معمولاً به صورت محلول آبی رقیق عرضه می شود. در محلول، هیپوکلریت سدیم در نهایت تجزیه می شود و محصولات جانبی مختلفی از جمله اکسیژن، گاز کلر و نمک تولید می کند.

یکی از این محصولات جانبی اسید هیپوکلروس است که یک عامل اکسید کننده قوی است (به این معنی که می تواند الکترون های مواد دیگر را بپذیرد) به همین دلیل توانایی سفید کنندگی و ضدعفونی عالی را به ارمغان می آورد. اصطلاح «کلر در دسترس» اغلب برای توصیف غلظت اسید هیپوکلروس در محلول (که معیاری از توانایی اکسیداتیو محلول را ارائه می دهد) استفاده می شود.

تاریخچه آب ژاول

آب ژاول اولین بار در سال 1789 در Javelle فرانسه با عبور گاز کلر از محلول کربنات سدیم تولید شد. مایع حاصل محلول ضعیفی از هیپوکلریت سدیم بود. اما این فرآیند چندان کارآمد نبود و محققان به دنبال روش ‌های تولید جایگزین بودند. یکی از این روش ها شامل استخراج آهک کلر (معروف به پودر سفید کننده) با کربنات سدیم برای تولید سطوح پایین کلر موجود بود که برای تولید آب ژاول به عنوان ضد عفونی کننده بیمارستانی استفاده می شد.

نزدیک به پایان قرن نوزدهم،E. S. Smith  روش دیگری برای تولید هیپوکلریت سدیم تولید کرد که شامل هیدرولیز آب نمک برای تولید سود سوزآور و گاز کلر بود که سپس باعث تولید هیپوکلریت سدیم تشکیل می شود. در حال حاضر نسخه بهبود یافته این روش در مقیاس بزرگ برای تولید هیپوکلریت سدیم استفاده می شود.

کاربردهای آب ژاول

یکی از کاربرد های اولیه آب ژاول برای سفید کردن پارچه ها، به ویژه پنبه بوده است. سفید کردن پارچه های صنعتی با توسعه محلول های تجاری هیپوکلریت سدیم (که سفید کننده کلر نیز نامیده می شود) اکنون بسیار بهبود یافته است. آب ژاول نه تنها برای سفید کردن پارچه های صنعتی بلکه به عنوان سفید کننده لباس های خانگی نیز مورد استفاده گسترده قرار می گیرد و به صورت محلول 5 درصد در آب در دسترس است.

یکی دیگر از کاربرد های مهم آب ژاول به عنوان ضدعفونی کننده یا گندزدا است. هر دوی این موارد به توانایی آب ژاول در از بین بردن میکروارگانیسم ها بستگی دارد. همان مکانیسم اکسیداتیو مسئول توانایی سفید کنندگی آب ژاول آن را به یک میکروب کش موثر تبدیل می کند که علاوه بر عملکرد سریع، به سرعت به ترکیبات بی ضرر تجزیه می شود. به همین دلیل در کلرزنی پساب فاضلاب و آب استخرها نیز مفید است. امروزه کاربردهای اولیه آن در بوگیرها و ضدعفونی کننده ها است. از خواص ضدعفونی‌ کننده آن برای ضدعفونی کردن تجهیزات پردازش مواد غذایی (به ‌ویژه ظروف شیردوشی در صنایع لبنی) استفاده می‌ شود.

راه های جدید و بهبود یافته برای استفاده از آب ژاول هنوز در حال توسعه است. در سال‌ های اخیر، تعدادی از محصولات بهبود یافته حاوی سفید کننده به بازار آمده است، زیرا شیمیدان ‌ها یاد گرفته ‌اند که آب ژاول را با عوامل پاک‌ کننده، غلیظ ‌کننده ‌ها و ترکیبات معطر ترکیب کنند تا محصولاتی مؤثر با خواص بهبود یافته ایجاد کنند. به عنوان مثال، پاک کننده های سطوح سخت مبتنی بر هیپوکلریت سدیم برای سطوح آشپزخانه، پاک کننده های کپک برای دوش ها و حمام ها، و پاک کننده های فاضلاب برای سینک های آشپزخانه و حمام در حال حاضر به صورت تجاری در دسترس هستند.

روش نگهداری آب ژاول

آب ژاول به دلیل ماهیت واکنشی خود به وجود فلزات کمیاب مانند مس، نیکل، آهن، کروم، کبالت و منگنز که تجزیه آن را کاتالیز می کنند، حساس است. در واقع، آنقدر واکنش پذیر است که به طور تهاجمی به بسیاری از مواد از جمله لاستیک، بیشتر انواع پارچه ها و پلاستیک های خاص حمله می کند. بنابراین باید در نگهداری محلول های هیپوکلریت دقت شود. همه ظروف باید از جنس شیشه، پی وی سی (پلی وینیل کلراید)، پلاستیک، چینی یا سفال لعابدار باشند. به صورت محلول، هیپوکلریت سدیم کاملاً پایدار است و می تواند برای مدت طولانی دور از نور خورشید نگهداری شود.